บทที่4 การลำเลียงสารเข้าและออกจากเซลล์

4.การลำเลียงสารเข้าและออกจากเซลล์

กลไกการลำเลียงสารผ่านเยื่อหุ้มเซลล์มี 3 แบบคือ 1. การแพร่ (DIFFUSION) 2. การลำเลียงแบบแอกทีฟทรานสปอร์ต (ACTIVE TRANSPORT) 3. การลำเลียงโดยการสร้างถุงจากเยื่อหุ้มเซลล์(BULK TRANSPORT)                            การแพร่       การแพร่ คือ การเคลื่อนย้ายของโมเลกุลสารจากบริเวณที่มีความหนาแน่นของโมเลกุลของสารนั้นสูง ไปยังบริเวณที่มีความหนาแน่นของโมเลกุลสารนั่นต่ำ แบ่งเป็น -  การแพร่แบบธรรมดา คือ การที่อนุภาคของสารเคลื่อนที่กระจัดกระจายไปในตัวกลางทุกทิศทุกทาง จนกระทั่งเข้าสู่สภาวะสมดุล -  ออสโมซิส(OSMOSIS) คือการเคลื่อนที่ของโมเลกุลของน้ำผ่านเยื่อเลือกผ่าน จากบริเวณที่มีความเข้มข้นน้ำน้อย                 ข้อสังเกต      บริเวณที่มีความเข้มข้นของสารสูง จะมีความเข้มข้นของน้ำต่ำ บริเวณที่มีความเข้มข้นของสารต่ำจะมีความเข้มข้นน้ำสูง สารละลายแบ่งออกเป็น 3 ชนิด คือ 1.  สารละลายไฮเปอร์โทนิก(HYPERTONIC SOLUTION) คือสารละลายที่มีความเข้มสูงกว่าสารละลายภายในเซลล์ 2.  สารละลายไฮโปโทนิก(HYPOTONIC SOLUTION) หมายถึง สารละลายที่มีความเข้มข้นต่ำกว่าความเข้มข้นของสารละลายภายในเซลล์ 3.  สารละลายไอโซโทนิก(ISOTONIC SOLUTION) คือสารละลายที่มีความเข้มข้นเท่ากับสารละลายภายในเซลล์                ข้อควรจำ -  พลาสโมไลซิส(PLASMOLYSIS) เป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นเมื่อเซลล์อยู่ในสารละลายไฮเปอร์โทนิก โดยน้ำจากภายในเซลล์จะออสโมซิสผ่านเยื่อหุ้มเซลล์ออกมาภายนอก ทำให้เซลล์เหี่ยว -  พลาสมอปไทซิส (PLASMOPTYSIS) เป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นเมื่อเซลล์อยู่ในสารละลายไฮโปโทนิก โดยน้ำจะออสโมซิสเข้าสู่เซลล์ทำให้เซลล์เต่งขึ้น               ตัวอย่างข้อสอบ ปรากฏการณ์ในข้อใดที่พบในเซลล์สัตว์แต่ไม่พบในเซลล์พืช 1. เซลล์เต่ง 2. เซลล์แตก 3. เซลล์เหี่ยว ก. 1 ข. 2 ค. 2,3 ง. 1,3 ตอบ ข. 1. การแพร่แบบฟาซิลิเทต (FACILITATED DIFFUSION) เป็นการนำสารเข้าสู่เซลล์ด้วยการทำงานของโปรตีนซึ่งเรียกว่า ตัวพา(CARRIER) ที่แทรกอยู่บนเยื่อหุ้มเซลล์มีทิศทางจากบริเวณที่มีความเข้มข้นของสารมากไปยังบริเวณที่มีความเข้มข้นของสารนั้นน้อย 2. การลำเลียงแบบแอกทีฟทรานสปอร์ต (ACTIVE TRANSPORT) เป็นการลำเลียงสารจากบริเวณที่มีความเข้มข้นของสารน้อยไปยังบริเวณที่มีความเข้มข้นของสารมาก โดยเซลล์นำพลังงานที่ได้จากการสลายสารอาหารมาใช้เพื่อเอาชนะแรงผลักดันที่เกิดจากความแตกต่างระหว่างความเข้มข้นของสาร 3. การลำเลียงโดยการสร้างถุงจากเยื่อหุ้มเซลล์(BULK TRANSPORT)       3.1 เอกโซไซโทซิส เป็นการลำเลียงสารขนาดใหญ่ออกจากเซลล์โดยการสร้างถุง(VESICLE) ขึ้นภายในเซลล์       3.2 เอนโดไซโทซิส เป็นการลำเลียงสารขนาดใหญ่เข้าสู่เซลล์ -  ฟาโกโซโทซิส เป็นการยื่นส่วนของเซลล์ ซึ่งเรียกว่าเท้าเทียม(PSEUDOPODIUM) ออกมาล้อมอนุภาคของสารที่มีขนาดใหญ่ในรูปของแข็ง ก่อนที่จะนำเข้าสู่เซลล์พบได้ในเซลล์จำพวกอะมีบาและเม็ดเลือดขาว -  ฟิโนไซโทซิส เป็นการนำสารขนาดใหญ่ที่อยู่ในรูปของสารละลายเข้าสู่เซลล์ โดยการคอดเว้าของเยื่อหุ้มเซลล์                 ข้อควรจำ         EXOCYTOSIS เป็นขบวนการขับหรือหลั่งสารที่มีโมเลกุลขนาดใหญ่เช่นฮอร์โมน หรือเอนไซม์ออกจากเซลล์ จึงพบมากในเซลล์ของตับอ่อนและเซลล์ประสาทซึ่งสามารถหลั่งฮอร์โมนได้                  ตัวอย่างข้อสอบ        เซลล์ใดส่งสารที่สร้างขึ้นออกสู่ภายนอกเซลล์ด้วยกระบวนการ EXOCYTOSIS 1. เซลล์ตับ 2. เซลล์ตับอ่อน 3. เซลล์ต่อมน้ำลาย 4. เซลล์ประสาท 5. เซลล์ท่อไต ก. 1 และ 2 ข. 1 และ 3 ค. 2 และ 4 ง. 4 และ 5 ตอบ ค.